کاروان کربلا پس از وداع با پیامبر(ص) و حضرت زهرا (س) و امام مجتبی(ع) شب‌یکشنبه بیست و هشتم رجب سال شصت هجری مدینه را به سوی مکه ترک نمودند.امام حسین(ع) از بیعت با یزید خودداری کرده و شبانه همراه خانوادة خویش از مدینه به‌مکه حرکت نمود. یک جامعه نمونه در این کاروان متجسم بود. در دل تاریکی از کوره‌راه‌های بیابان‌ها گذر کردند و منزل به منزل راه سپردند.
یک ماه و چند روز از بیابان‌ها و کوهستان‌ها گذشتند و در هر منزل از خود، ردّی ازروشنایی و کرامت باقی نهادند. روز سوم شعبان سال شصت هجری درست در روز میلادامام حسین (ع) کاروان امام به مکه رسید و در محلة شعب علی در خانه عباس بن‌عبدالمطلب اقامت گزید. مردم مکه به استقبال و دیدار خاندان پیامبر(ص) آمدند. در این‌ایام که در آستانه برگزاری مراسم حج بود بسیاری از مسلمانان از سراسر قلمرو اسلامی به‌مکه می‌آمدند و این فرصت مناسبی برای امام حسین (ع) و خاندان پیامبر9 بود تا بامردم صحبت کنند و نسیم آزادی در مکه وزیدن گیرد.
از سوم شعبان تا هشتم ذی الحجه که امام حسین (ع) از مکه به قصد کوفه‌عزیمت نمود بیش از چهارماه در مکه اقامت داشتند. در این مدت، مردم گروه گروه باامام‌حسین(ع) تماس می‌گرفتند و ابراز وفاداری و حمایت می‌کردند.
در دهم رمضان نامه‌ای از سران و اعیان کوفه به امام حسین (ع) رسید که در آن‌نامه از امام دعوت شده بود به کوفه برود تا کوفیان به رهبری امام با یزید بجنگند.
امام در پاسخ نامه‌های مکرر سران و مردم کوفه، مسلم بن عقیل (پسر عموی‌خود) را به کوفه فرستاد تا میزان صحت گفتة کوفیان را به اطلاع امام برساند.
با اعزام مسلم بن عقیل به کوفه، هجده هزار نفر از مردم کوفه با امام بیعت کردند ومسلم خبر این بیعت و وفاداری را به امام ارسال داشت. لیک با تغییر یافتن حاکم کوفه‌وضع‌ِ مردم نیز تغییر یافت. ابن زیاد از طرف یزید بن معاویه به عنوان حاکم کوفه انتخاب‌شد و با فریب و توطئه و قتل و کشتار، مردم‌ِ کوفه را از همراهی با مسلم بازداشت تا جایی‌که مسلم در یک جنگ نابرابر به تنهایی با سربازان ابن زیاد جنگید و سرانجام دستگیر وبه شهادت رسید.
همزمان با این واقعه و مطلع شدن یزید از نهضت امام حسین (ع) و فعالیت‌های‌ایشان سپاهی را به فرماندهی عمر بن سعد جهت دستگیری یا قتل امام حسین (ع) به‌مکه اعزام نمود و امام (ع) وقتی از ماجرا آگاه شد دیگر نتوانست منتظر رسیدن نامة مسلم‌بن عقیل باشد و ناچاراً در هشتم ذی حجه مکه را به قصد کوفه ترک نمود.
حرکت کاروان امام از هشتم ذی حجه تا دوم محرم که به کربلا رسید، حرکتی بودبرای بیدار نمودن انسان‌های تمامی تاریخ. این کاروان، منزل به منزل راه می‌سپرد تاآمیزه‌ای از عظمت و عزت و مظلومیت را بر صفحات تاریخ بنگارد و سرانجام این کاروان‌در دهم محرم 61 هجری حماسه‌ای را آفرید، حماسه عشق، حماسة هویت انسانی،حماسة عاشورا.
روز شمار این حماسه، شمارش لحظاتی است که انسان‌هایی عاشق از فراز این‌روزها به معراج رفتند و در هر منزلی از خود خاطره‌ای به جای نهادند، خاطره‌ای که هرقصة آن درسی از عزت نفس و کرامت ذاتی انسان کامل امام حسین (ع) می‌باشد.
روزشمار فاجعة کربلا
پانزدهم رجب 60 ه . ق: مرگ معاویه و شروع خلافت یزید بن معاویه.
ـ نامة یزید به والی مدینه جهت اخذ بیعت با امام حسین (ع).
اواخر رجب 60 ه . ق: رسیدن نامة یزید به والی مدینه و عدم بیعت امام حسین‌بایزید.
بیست و هشت رجب 60 ه . ق: حرکت امام حسین (ع) از مدینه به سوی مکه (روزیکشنبه)
سوم شعبان 60 ه . ق: ورود امام حسین (ع) به مکه و سکونت آن حضرت وخاندانش در خانه عباس بن عبدالمطلب. (حضور امام در مکه مدت چهار ماه و چند روزبوده است).
دهم رمضان 60 ه . ق: وصول نامة مردم کوفه به امام حسین توسط عبدالله بن‌سبع الهمدانی و عبدالله بن وال تمیمی.
دوازدهم رمضان 60 ه . ق: وصول یکصد و پنجاه نامه از کوفه به امام حسین (ع)توسط قیس بن مسهر و عبدالرحمن بن عبدالله و عماره بن عبید.
چهاردهم رمضان 60 ه . ق: وصول نامه سران و مردم کوفه به امام حسین (ع)توسط هانی بن هانی السبیعی و سعید بن عبدالله النخعی.
پانزدهم رمضان 60 ه . ق: حرکت جناب مسلم بن عقیل به سوی کوفه.
ـ ارسال نامه توسط امام به رؤسای بصره.
پنجم شوال 60 ه . ق: ورود جناب مسلم بن عقیل به کوفه و بیعت هیجده هزار ازمردم کوفه با مسلم
هشتم ذی حجه 60 ه . ق: ورود عمر بن سعد با لشکری انبوه به مکه برای‌دستگیری امام حسین (ع) (چهارشنبه)
ـ حرکت امام از مکه به سوی کوفه.
ـ ورود ابن زیاد به کوفه و محاصره قصر ابن زیاد توسط مسلم و یارانش.
نهم ذی حجه 60 ه . ق: توطئة ابن زیاد و پراکنده شدن یاران مسلم ـ
ـ جنگ مسلم با سپاه ابن زیاد.
ـ هواخواهی عباس بذائی (قره‌داغی) از مسلم و شهادت او به دست سربازان‌ابن‌زیاد.
ـ شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه در کوفه به دستور ابن زیاد.
ـ فرود آمدن کاروان امام در «ابطح» و پیوستن ابن ثبیط بصری و فرزندانش‌به‌امام.
ـ فرود آمدن کاروان امام حسین در مکانی به‌نام «تنعیم» در دو فرسنگی مکه.
ـ فرود آمدن امام در «صِفاح» و دیدار فرزدق شاعر با امام.
ـ فرود آمدن کاروان امام در «وادی العقیق» و پیوستن عون و محمد فرزندان‌حضرت زینب (س) به کاروان امام.
ـ فرود آمدن امام در «وادی الصّفرا».
ـ فرود کاروان امام در «ذات عِرق» و پیوستن گروهی از مسلمانان به امام.
ـ فرود کاروان امام در «حاجِر» در ناحیة «بطن الرمه» و نوشتن نامه‌ای به مسلم بن‌عقیل و شیعیان کوفه و ارسال آن توسط قیس بن مسهر صیداوی.
پانزده ذی حجه 60 ه . ق: فرود کاروان امام در «فَیْدْ».
ـ فرود کاروان امام در «اجفُر».
بیست و دوم ذی حجه 60 ه . ق: شهادت میثم تمار (صحابه امام علی) در کوفه‌توسط ابن زیاد.
ـ ارسال نامة امام به کوفه توسط عبدالله بن یقطر (برادر رضاعی امام).
بیست و ششم ذی حجه 60 ه . ق: ورود کاروان امام به «زروُد»، نزدیکی«خزیمیه».
ـ پیوستن «زهیر بن قین» به امام.
ـ ورود کاروان امام به منطقة «زباله» در نزدیکی کوفه.
ـ رسیدن خبر شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه به امام.
ـ ورود کاروان امام به «ثعلبیه» و توقف شبانه در آن‌جا.
ـ ورود کاروان امام به «القاع» ـ
ـ عبور کاروان امام از «درة العقبه» در نزدیکی بیابان‌های کوفه.
ـ ورود به «شراف» و توقف شبانه در آن‌جا.
بیست و هفتم ذی حجه 60 ه . ق: روبه‌رویی کاروان امام با سپاه حر بن یزیدریاحی.
ـ قرار گرفتن کاروان امام در دامنه کوه «ذو حُسَم‌ْ».
ـ جلوگیری حرّ از حرکت کاروان امام به سوی کوفه.
ـ حرکت کاروان امام به منطقه «البیضه».
بیست و هشتم ذی حجه 60 ه . ق: عبور کاروان امام از «عُذیب‌ِ الهجانات».
ـ رسیدن خبر شهادت عبدالله بن یقطر در کوفه به دست ابن زیاد.
ـ عبور کاروان امام از قادسیه.
ـ فرود کاروان امام در «قصر بنی مُقاتل» و توقف شبانه در آن‌جا.
دوم محرم 61 ه . ق: فرود کاروان امام به کربلا (روز پنجشنبه).
ـ حرکت عمر بن سعد با لشکری انبوه به کربلا.
سوم محرم 61 ه . ق: ورود سپاه عمر بن سعد به کربلا.
ششم محرم 61 ه . ق: تجمع بیست هزار سپاهی در سپاه عمر سعد.
ـ رسیدن نامه ابن زیاد به عمر بن سعد مبنی بر بستن راه رودخانه فرات به روی‌کاروان امام.
ـ آمادگی گروهی از قبیله بنی اسد برای پیوستن به امام و حمله چهارصد نفر ازسپاه عمر سعد به آن قبیله و کشتار آنان.
هشتم محرم 61 ه . ق: حرکت حضرت عباس با بیست و هشت نفر ]یا سی سوار وبیست پیاده با بیست مشک آب[ به طرف رود فرات و آوردن آب بعد از درگیری با مأموران‌عمر بن سعد.
ـ ملاقات شبانه امام با عمر سعد.
ـ صدور فرمان جنگ توسط ابن زیاد.
نهم محرم 61 ه . ق: حرکت لشکر عمر بن سعد به سوی کاروان امام.
ـ مهلت خواستن امام از عمر بن سعد برای یک شب.
ـ آوردن امان‌نامه توسط شمر برای حضرت ابوالفضل و برادرانش و خودداری آنان‌از پذیرفتن امان‌نامه.
ـ آماده‌سازی کاروان امام برای جنگ فردا.
دهم محرم 61 ه . ق: وقوع فاجعة جانسوز کربلا و شهادت امام حسین (ع) و هفتادو دو تن از یاران وفادارش (جمعه یا شنبه).
ـ غروب دهم محرم: غارت خیام امام و آتش زدن آنها.
ـ اسیر گرفتن بازماندگان کاروان امام.
ـ اسب تاختن بر جسد شهدا.
ـ فرستادن سر شهدا به کوفه.
یازدهم محرم 61 ه . ق: حرکت اسرا به سوی کوفه.
دوازدهم محرم 61 ه . ق: ورود کاروان اسرا به کوفه.
ـ سخنرانی حضرت زینب و ام کلثوم و فاطمه در کوچه‌های کوفه.
ـ دفن شهدا در کربلا توسط جمعی از مردم قبیلة بنی اسد.
ـ سخنرانی ابن زیاد در مسجد کوفه و اعتراض عبدالله عفیف به ابن زیاد ودستگیری و شهادت عبدالله، به دستور ابن زیاد.
پانزدهم محرم 61 ه . ق: حرکت کاروان اسرا از کوفه به شام.
اول صفر 61 ه . ق: ورود کاروان اسیران به شام (بعد از هیجده روز).
ـ سخنرانی حضرت زینب (س) در کاخ یزید.
ـ سخنرانی امام سجاد (ع) در مسجد جامع شام.
بیستم صفر 61 ه . ق: ورود جابر بن عبدالله انصاری به کربلا برای زیارت.
ـ ورود کاروان اسیران به کربلا برای زیارت مزار شهدا.
ـ حرکت از کربلا به مدینه.
ـ ورود کاروان اسیران به مدینه.
ـ سخنرانی امام سجاد در دروازة مدینه.
ـ ورود به مسجد النبی و زیارت حرم مطهر پیامبر.
پانزدهم رجب 62 ه . ق: وفات حضرت زینب (س).
منازل مسیر کاروان امام از مکه تا کربلا
منزل اول: ابطح
منزل دوم: تنعیم
منزل سوم: صِفاح
منزل چهارم: وادی العقیق
منزل پنجم: وادی الصّفرا
منزل ششم: ذات‌ِ عِرق
منزل هفتم: حاجِر
منزل هشتم: فَید
منزل نهم: اِجفَر
منزل دهم: خُزَیمیّه
منزل یازدهم: شقوق
منزل دوازدهم: زرود
منزل سیزدهم: ثعلبیه
منزل چهاردهم: زباله
منزل پانزدهم: القاع
منزل شانزدهم: عقبه
منزل هفدهم: قرعاء
منزل هجدهم: مغیثه
منزل نوزدهم: شراف
منزل بیستم: ذَوحُسُم
منزل بیست و یکم: البیضه
منزل بیست و دوم: عُذیب الهجانات
منزل بیست و سوم: قصر بنی مقاتل
منزل بیست و چهارم: نینوا
منزل بیست و پنجم: کربلا
منابع:
1ـ با کاروان امام حسین (ع) از مدینه تا کربلا، بهاء الدین قهرمانی نژاد شائق، انتشارات‌شکوری، قم، 1378 ش.
2ـ پیام‌آور عاشورا، سید عطاءالله مهاجرانی، انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ چهارم،1376 ش.
3ـ تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهداء، سید محمد علی قاضی طباطبائی،تبریز، چاپ دوم، 1397 ه . ق.
4ـ حماسه‌سازان کربلا، محمد سماوی، ترجمه: عقیقی بخشایشی، دفتر نشر نوید اسلام،قم، 1369 ش.
5ـ خورشید بر نیزه، دکتر نورالله حسین‌خانی، انتشارات مسعی ـ نشر خیرالله، تهران، چاپ‌اول، 1379 ش.
6ـ لهوف، سید بن طاووس، ترجمه: دکتر عقیقی بخشایشی، دفتر نشر نوید اسلام، قم،چاپ چهارم، 1378 ش.